लिम्बुवान तिर टहलिदा

बिषय प्रवेश
बिगत एक दशक देखी आफ्नो स्वायत्तराज्यको स्थापना गर्ने तथा लिम्बुवानबासीहरुको धर्म भाषा सँस्कृती तथा समग्र बिकास गर्ने उद्देश्य बोकेर अगाडि बढिरहेको लिम्बुवान आन्दोलन अझै पनि सँक्रमणकालिन अवस्थाबाटै गुज्रिरहेको छ । नेपालको एतिहासिकतालाइ सम्मान गर्दै जातीय जनसँख्याको आधारमा समानुपातिक प्रतिनिधित्वको सिद्दान्त स्वीकार गरी जातीय एतिहासिक पृष्ठभुमि भाषिक एवँ क्षेत्रिय आधारमा सँवघिय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको स्थापनाका लागि लडिरहेका छन् लिम्बुवानका आदिबासीहरु बिषेशत लिम्बुवानका लिम्बुहरु ।

कहा हो त लिम्बुवान भुमी ?

सँखुवासभा धनकुटा तेह्रथुम पाँचथर ताप्लेजुङ मोरङ झापा र इलाम गरि जम्मा पुर्वका नौ जिल्लाहरुमा खास गरि लिम्बुजातिहरुको बसोवास बढि पाइने र उल्लेखित क्षेत्रहरुलाइ नेपाल एकिकरण पुर्व पल्लो किरात राज्य वा लिम्बुवान राज्य भनिने भएकाले उक्त गुमेको स्वशासित क्षेत्रलाइ पुन आत्मनिर्णयको अधिकार सहितको लिम्बुवान राज्य सँबिधानमै उल्लेख गरि लेखिनु पर्छ भन्ने लिम्बुवानी लिम्बुहरुको जोड रहेको छ ।

म टहलिन पुगेको धन्कुटा भित्रको लिम्बुवान क्षेत्र

महाभारत:
धनकुटा जिल्लाको ३५ गाबिस मध्यको एक भौगोलिक बिकटताले भरिएको र लिम्बुवान भित्रको एउटा राइजातिको बढि बसोबास भएको क्षेत्रहो महाभारत । सदरमुकाम धनकुटा नगरपालिका नजिकै देखी छोएको यो गाबिस जिल्लाकै सबै भन्दा टाढाको आहाले गाबिससम्म छोएको यस क्षेत्रमा बसोबास गर्ने धेरै जसो आदिवासी जनजातिहरु अशिक्षा र अज्ञानताको शिकार बनेर बस्नु परेको छ । सडक बिधुत तथा खाने पानि जस्ता भौतिक पुर्वाधार बिकासको सेवाबाट प्राय बञ्चित छन् । थुप्रै ग्रामिण सडकहरु बिस्तार भएता पनि हालसम्म महाभारत गाबिस सम्म जोडिने एउटै पनि सडक निर्माण कार्य पुरा हुन नसक्दा यहाको जनताले दिनप्रति दिन शास्ति खेप्नु परेको छ । सडक बिस्तार नभै सकेको कारण त्यहा उत्पादन भएका तरकारी तथा फलफुल पनि कुहिएर जानुका साथै सस्तोमा बिक्रिबितरण गर्नु परेको तितो अनुभव स्थानिय बासिन्दा बाडिरहेका छन् ।


गत आ वमा स‌सदकोष र जनसहभागिताबाट केही उल्लेखनियकाम भएतापनि धेरैबाँकि छ । अशिक्षाका कारण कुनै पनि कार्यक्रममा उपस्थिति जनाउन पनि अौठाछाप गर्ने अधिकाँश जनतालाइृ कुरा बुझाउन गाह्रो त छदैछ बिकासको लागि कहा के आवाज उठाउनु पर्ने भन्ने सम्बन्धमा केही थाहा छैन । अव लिम्बुवान प्राप्तिको लागि लडिरहनेहरुले यस पक्षतिर पनि ध्यान दिने हो कि एक पटक गहिरिएर सोच्ने बेला आएको छ ।



ताँखुवा:
जिल्लाको सदरमुकामबाट करिब ५ घण्टाको पैदलयात्राबाट पुग्न सकिने सुन्दर स्थान हो ताँखुवा । बिषेशत लिम्बु मगर क्षेत्रिब्राम्हणको मिश्रीत बसोबास रहेको यस क्षेत्रमा बिकासको पुर्वाधार मानिने ग्रामिण सडकले बि सँ २०३९ सालबाटै पाइला टेके पनि हाल सम्म एउटा ल्याण्ड रोबर पनि दैनिक चल्न नसक्ने अवस्थामा छ । अरु त अरु ब्यक्तिगत मोटरसाइकल पनि अोहोर दोहोर गर्न नसक्ने बिचरा अवस्थाबाट गुज्रिरहेको छ । बिशेषत सोझो सिधा जनजाती रहेकव यस ठाउमा कुनै पनि कार्यका लागी जनसहभागिता जुटाउनु परे सहभागीहरु महिलाको सँख्या प्राय सुन्य नै छ । उपभोक्ता समुहमा महिलाहरु राखेपनि अरुले जहा हस्ताक्षर गर भने त्यहि दस्तखत गरिदिने तर त्यो कुन प्रयोजनको लागि हो भन्ने कुरा केही थाहा नभइकन दस्तखत गर्ने खालका महिलाहरु मात्र छन् ।
शिक्षाको क्षेत्रबाट धेरै नै पछाडि परेको यस क्षेत्रको महिलाहरुको बिकासको लागी सचेतना कार्यक्रमहरु गर्न गराउन अत्यन्तै जरुरी देखिन्छ । पुरुष वा महिला हतपती कार्यक्रममा उपस्थित नहुने भै हाले पनि मादक पदार्थ सेवन पछि रमझमको अवस्थामा उपस्थित भए पछि आवश्यकिय कुराहरु पनि उठान गर्न नसकेको मेरो आफ्नो मुल्याङ्कन हो ।

बाख्रेखोला:
सदरमुकाम धनकुटा बजारको नजिकै रहेको बाख्रेखोला वरिपरिका जनता आफ्नै आँगनबाट गाडी अोहोर दोहोर गरि रहदा पनि भनेको समयमा सेवा सुबिधा लिनबाट बञ्चित छन् । बिषेशत आठपहरिया राइहरुको बढि बसोबास रहेको यस गाउमा बिकासको पुर्वाधार मानिने ग्रामिण सडकले भर्खरमात्र प्रबेश गरेको छ । नगरपालिका भित्रकै क्षेत्र भएता पनि उनिहरुको जिवस्तर तथा शैक्षिक क्षेत्रमा धेरै नै पछाडि परेका छन् ।

कुनै पनि कार्यका लागि जनसहभागिता कुरा उठाउनु परेमा कोही बोल्न नसक्नेहरुमात्र छन् । शिक्षा स्वास्थ खानेपानी तथा सडक हरेक क्षेत्रबाट धेरै पछाडि परेको यस क्षेत्रको बिकासको लागि नगरपालिकाले खास केही पहल गरेको पाइन्दैन । वडा नँ ३ कै माथिल्लो भेगमा क्षेत्रिब्रम्हण बस्ति बढि रहेको र नगरमा बनेका योजनाहरु सबै माथिल्लो भेगमै तान्ने र तलका बिचरा सोझा जनजाति हेरेको हेर्यै अबस्थामा छन् । समान हक र अधिकारको लागी लड्नै परे पनि कसरी र कहा लड्नु पर्ने भन्ने कुरा थाहा नभएका यस क्षेत्रका जनताको जिवनस्तर उकास्न केही गर्नै पर्ने तथा सोच्नै पर्ने अवस्था स्पष्ट छ ।

पेलेकपाङ:
पुर्वाञ्चलको सुन्दर नगरी धनकुटा जिल्लाको सदरमुकाम धनकुटा बजारको धनकुटा नगरपालिका अन्तर्गत ९ वटा वडाहरु मध्यको वडा न नौ मा पर्दछ । बिशेषत आठपहरिया जातिको एकलौटी बसाइ रहेको यस क्षेत्र सदरमुकामबाट करिब एक घण्टाको पैदल दुरिमा रहेको छ । बिकासको पुर्बाधार मानिने ग्रामिण सडकले भर्खरमात्र पाइला टेकेको यस गाउ बत्तिमुनिको अध्यारो जस्तै बनेर बसेको छ । कुनै पनिकाम परेर सुबिधा लिन परेमा दस्तुर नगरवासीहरु सँगै बरावर भएता पनि उनिहरुको जिवनस्तर तथा शैक्षिक स्थिति हेर्ने हो भने बिचरा नै छ ।
कुनै पनि कार्यक्रममा जनसहभागिता जुटाउनु परे महिला सहभागिता सुन्य प्राय रहने यस क्षेत्रलाइ हेर्दा कतै कर्णालीकै कुनै भाग होइन भन्ने भान हुन्छ । शिक्षा स्वास्थ खानेपानि तथा सडक हरेक क्षेत्रबाट बञ्चित यो क्षेत्रको लागि धेरै काम गर्न बाकि देखिन्छ ।

बुढिमोरङ:


तुलनात्मक अन्य क्षेत्र भन्दा धेरै अगाडी शिक्षा स्वास्थ तथा बिकासको हिसावले रहेको गाबिस बुढिमोरङमा लिम्बु राइ तामाङ तथा मगरहरुको मिश्रित बस्ति रहेको पाइन्छ । बिकासको पुर्वाधार सडक बिस्तारले भर्खर बाबे सार्दै गरेको यस क्षेत्रमा दैनिक बस सञ्चालन हुन सकेको छैन । अर्थको र शिक्षाको हिसाबले केही अगाडि नै रहेको यस क्षेत्रमा पर्यटनको बिकासलाइ अघि बढाउन सके अझै धेरै लाभ लिन सकिने देखिन्छ ।