‘सिक्लेसको ठिटो’

आफ्नै रफ्तारमा चलिरहेको समयको साथ लाग्दै कहिले दक्षिण त कहिले पश्चिम कहिले पुर्व त कहिले कता निरन्तर कहिले सार्थक त कहिले निर्थक यात्राको यात्री म ज्ञानगुणका लागि किताब नहेरेको पनि धेरै भएको रहेछ । बजारमा राम्रा राम्रा किताबहरु आएर पनि सकि सकेको हुदो रहेछ । म आफ्नै दुनियामा एउटा चार दिवारको बन्द बक्स भित्र नै सम्पुर्ण सँसार समेटी रमाउदी रहेछु । साथी भाइले फलानो किताबमा भनेको जस्तो फलानो लेख जस्तो भनेर सुनाउदा पो झसँग हुदी रहेछु । ए बा म पनि यहि दुनिया मै पो छु नी ।

हुन त कहिले समयले नै साथ नदिदो हो। कहिले अर्थले त कहिले थाहै नपाउदो हो । बल्ल तल्ल साथीभाइको सरसँगतबाट सुने पछि थाहा हुन्छन राम्रा पुस्तकहरुको नाम । यसरी नै सिक्लेसको ठिटोलाइ पनि नियाल्ने मौका प्रकाशन भएको झण्डै एक वर्ष हुनलाग्दा मात्र पाए त्यो पनि अरु नै मार्फत । किताब उपलब्ध गराइदिनु हुने मेरा मित्र गोबिन्द छन्त्याल यसको लागि धन्यबादका पात्र बनेका छन् । पुस्तक हात लाग्ने बितिकै सबै नियाल्न पाएको भए हुन सक्छ मैले यो मेरा भावना अगाडि नै लेख्ने थिए हुँला समय पनि कस्तो मैले पुस्तक हातपारेको भोलि पल्टै मेरी एक सहेलीकी भतिजीले एस एल सी पास गरिछन् हेटौडामा बनबिज्ञान अध्यनको लागी प्रयासरत छोरीलाइ कताबाट wwf को स्कलरसिप भर्ने भुत पनि सवार भइ सकेको रहेछ। खै कसले हो चन्द्र गुरुङको बारेमा लेखिएको ‘सिक्लेसको ठिटो’ भन्ने पुस्तक पढेमा केही ज्ञान पाइन्छ भन्देछन् । मेरा हातमा रहेको यो पुस्तक मैले नजर लाउनै नपाइ उनले उछिनी त गइन। म परे मनकी धनी लौ न त गरिखाउ भनेर पढ्न दिए तर फर्किनलाइ झण्डै एक महिना लाग्यो । उपलब्धि के त? भन्दा पढिस पढिनस नानी पढे मात्र । किन भने इन्ट्रान्स दिएर फर्केपछि बनबिज्ञानको मोह त्याग भएर स्थानिय स्कुलमै बिज्ञानमात्र पढ्ने भुत चढेछ र भर्ना भइछन् । जे होस ज्ञान बाड्नु नराम्रो होइन । ला.........................म त किताब भित्रका कुरा लेखुला भन्थे बहकिएर अन्तै कतै पुगेछु ।

२०६३ को घटस्थापनामा पूर्वी नेपालस्थित ताप्लेजुङ जिल्लाको घुन्सामा गाउँ नजिकैको एउटा पहाडमा ठोक्किएर हेलिकप्टर दुर्घटना हुँदा नेपाल र विश्वकै संरक्षण क्षेत्रका हस्तीहरुको निधन भएको थियो तिनै हस्ति मध्यका एक हस्ति हुन चन्द्र गुरुङ र उनैको जीवनकथा जीवनगाथाको सँगालो सिक्लेसको ठिटो । नेपालकै एक बरिष्ठ लेखक मञ्जुश्री थापाले अंग्रेजीमा लेखिएको पुस्तक ‘अ ब्वाय फ्रम सिक्लेस’ को दिपक अधिकारीले नेपालीमा अनुवाद गरेका हुन् ‘सिक्लेसको ठिटो’ लाइ ।

१८४ पृष्ठको मोटो पुस्तकमा विभिन्न १८ सन्दर्भहरु छन् । पुस्तकले घुन्सा दुर्घटनाका फ्ल्यास ब्याक देखी सुरु भएर उनको ब्यक्तिगत जीवन सम्मका धेरै कुराहरु बोकेकाछन् । पुस्तकले नेपालको वास्तविक प्राकृतिक अवस्थाको राम्रो चित्रण गरेको छ । पुस्तकले लेकमा बस्ने मगर÷गुरुङ समुदायको सामाजिक चेतना र बिकासक्रमलाई पनि रोचक रुपमा समेट्न भ्याएको छ । मुल पात्र चन्द्र एक त्यसका ज्वलन्त उदहारण हो । उनका सँगैका कतिपय सहपाठीहरु अहिले पनि त्यही गाउघरको चौघेरा नाघ्न सकेका छैनन तर चन्द्र छोटो समयमै एक विश्वव्यापी नागरिक बनिसकेका थिए ।

गाउको परिवेश आमा समुह गठन प्रकृया र त्यसले ल्याएको सकारात्मक प्रभाव कर्मचारी तन्त्र नाताबाद कृपाबाद तथा बिगतका दिनमा आरक्ष तथा निकुञ्जमा हुने गरेका सिकारको बारेमा पनि मनग्य थाहा पाइन्छ । अन्नपुर्ण सरक्षण क्षेत्र विस्तार देखि सरक्षणका हरेक क्रियाकलापमा सँलग्न रहेका चन्द्रको ब्यक्तिगत जिबन भने त्यति सफल भएको देखिन्न । हिड्दा बस्ता माया पिरती बसे पछि दुइ बिबाह गर्न पुगेका चन्द्रको दुवै सँग राम्रो घरजम हुन सक्दैन तर पनि देशको प्रकृती सँरक्षणको पाटोमा कति पनि प्रभाव पर्न दिएको छैन ।

नेपालको आदीवासी जनजाति मध्यको अन्नपुर्ण क्षेत्र भित्र सिक्लेसको गुरुङगाउमा जन्मेका चन्द्र अध्ययन तथा कामको सिलसिलामा युरोप अमेरिका सम्म पुगेर पनि घुमिफिरी रुम्जाटार भने झै आफ्नै देशमा फर्केर नेपाल र नेपालीका हितका निमित धेरै कुरा गरि नेपालकै एक कुना जहा हत्तपती मानिस पनि पुग्न नसक्ने ठाउमा पुगेर आफ्नो जिवनको इहलिला समाप्त गरेका छन् ।

पुस्तक एक जीवनी उपन्यास तथा निवन्ध सँग्रह जे भने नी हुन्छ किन भने यस पुस्तक आख्यान वा गैरआख्यान दुवै भिन्न भिन्न बिषय रुचाउने दुवैले रुचाउन सक्ने पुस्तक बनेको छ । यो एउटा सकारात्मक सोचको निम्ति प्रेरणाको श्रोत हो । देशको लागी वा आफ्नै लागि पनि केही गर्छु भन्ने भावना भएका ब्यक्तिहरुका लागी साच्चै एउटा राम्रो मार्ग दर्शन बन्ने छ ।

प्रेरणादायि पुस्तक लेखनमा लेखक मन्जुश्री थापाले २० वर्ष अघि देखीको आफ्नो मित्रताले भ्याए सम्म कुनै कुरा खोट नराखी सिक्लेसी ठिटो चन्द्र गुरुङको बारेमा हामी सामु बाड्ने हर प्रयत्न गरेको देखिन्छ । यो भन्दा अगाडी दिपक अधिकारीले अनुवाद गरेका पुस्तक नपढे पनि सिक्लेसको ठिटोलाइ भने पूर्ण न्यायदिएको छ भन्दा अत्युक्ति नहोला । साथै म जस्ता अज्ञानि अर्धज्ञानी अग्रेजी पुस्तक पढ्न अल्छेहरुलाइ पनि अनुवादकले अति धेरै गुण लगाएका छन् यदि यो पुस्तक नेपालीमा अनुबाद नभएको भए सायदै पढ्थे हुँला यदि पढि नै हाले पनि म जस्ती आलाकाचाले अधकल्चोमात्र बुझ्थे हुँला र यो अधकल्टो ज्ञान भनेको भयानक पनि हुन सक्थ्यो मेरा लागि । हुन त मैले यो पुस्तक पढेर देशकै लागि त केही नगरुला तै पनि आफ्नो व्यक्तिगत जिवनमा केहि थोरै मात्र भए पनि सकारात्मक सोच ल्याउन सकुला यहि नै मेरो लागि ठुलो हुने छ ।